Her yıl milyonlarca çocuk,
okullarında spor faaliyetlerine katılıyor. Okul çağında meydana gelen ortopedi ile ilgili spor
yaralanmaları doğru şekilde tedavi edilmez ve zamanında kontrol altına alınmaz
ise ilerleyen yaşlarda ameliyat ya da artrit gelişimi gibi farklı sonuçlarla
yetişkinlerin tekrar karşısına sorun olarak çıkabilir.
Okul Çağında Karşılaşılan Spor Yaralanma Türleri
Bu yaralanmaları akut ve aşırı kullanıma bağlı yaralanmalar
olarak iki temel kategoriye ayırabiliriz. Her iki yaralanma türü de yumuşak
doku (kaslar ve bağ dokuları) ve kemik yaralanmalarını içerir :
Akut Yaralanmalar
Akut yaralanmalar ani bir travmadan kaynaklanır. Travmaya örnek
olarak oyuncular arasındaki çarpışmalar ya da oyun alanındaki engellere
çarpmalar verilebilir. Okul çağındaki genç sporcular arasında en çok
karşılaşılan akut yaralanmalar, çürükler (morluklar), burkulmalar (bağ
dokusunda kısmi veya tam yırtık oluşumu), zorlanmaya bağlı kas ya da
tendonların kısmi ya da tamamen yırtılması ve kırıklardır.
Aşırı Kullanım Yaralanmaları
Tüm yaralanmalar aniden ayağın dönmesi, düşüş ya da çarpışma gibi
basit nedenlerden oluşmayabilir.Aşırı kullanmaya bağlı yaralanmalar, zaman içinde yavaş yavaş
ortaya çıkar.Yapılan spor etkinliğine ara verilmeden yoğun bir sıklıkla devam
edildiğinde vücudun ilgili bölümleri iyileşme için yeterli yeniden yapılanma
süresine sahip olamayacağı için sorunlar belirmeye başlayacaktır.
Aşırı kullanmaya bağlı yaralanmalar kasları, bağ
dokularını, tendonları, kemikleri ve büyüme plaklarını etkileyebilir. Örneğin, yüzme de
omuz yaralanmaları, jimnastikte el bileği ve dirsek yaralanmaları daha
sık görülür.
Zorlanmaya bağlı kırıklar okul çağı çocuklarında
bilinen aşırı kullanım yaralanmalarından biridir.
Vücudumuzdaki kemikler sürekli bir yeniden
yapılanma döngüsü içerisindedir. Bu süreç
kemik tadilatı/yeniden yapılanması (remodeling) olarak adlandırılır. Yeni
kemik geliştikten sonra eski kemiğin yerini alır. Bir sporcunun hareketliliği
çok fazla ise, eski kemik daha hızlı hasar alabilir ve vücut yerine aynı sürede
yeni kemiği hızlı olarak üretemeyebilir.
Bunun sonucu olarak, kemik zayıflar ve özellikle kaval ve ayak kemiklerinde kırıklar
meydana gelir.
Katastrofik Spor Yaralanmaları
Birçok spor, özellikle temasa dayalı sporlar, genç sporcular için
ciddi yaralanmalara neden olabilecek riskler oluşturabilirler. Hatta eğitim ve
uygun güvenlik ekipmanları olsa bile, çocuklar beyin veya omurilik hasarı ile sonuçlanabilecek
şiddetli baş ve boyun yaralanmalarına karşı risk altındadır.
Katastrofik spor yaralanmaları buz hokeyi, güreş, futbol, yüzme,
futbol, sırıkla atlama ve jimnastik gibi birçok farklı spor dalında
görülebilir. Burada önemli olan antrenörler, veliler ve sporcuların baş ve
boyun yaralanmalarını önlemek için her spor alanına özel olarak geliştirilen
kurallar ve düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olmaları önemlidir.
Beyin Sarsıntıları
Sarsıntılar orta şiddette olan travmatik beyin yaralanmalarıdır.
Kafatası içerisinde beynin bulunduğu yerde hızla gidip gelmesine neden olacak
ya da başa direkt alınan darbelerden dolayı oluşur.
Futbol, buz hokeyi gibi sporlarda daha yüksek görülme riskine
sahip olmasına ragmen beyin sarsıntısı,
her türlü spor aktivitesinde görülebilir.
Büyüme Plaklarında Görülen Yaralanmalar
Büyüme plakları,
uzun kemik uçlarındaki kıkırdak doku geliştirme alanıdır. Bir çocuğun
gelişmesi tamamlandığında, büyüme plağı kemiğin sertleşmesini ve
kuvvetlenmesini sağlamış demektir. Çünkü büyüme plakları kemiğin sertleşmeyi
tamamladığı son aşamadır. Bu nedenle de kırıklara karşı kemiğin en savunmasız
bölümüdür.
Büyüme plakaları, yetişkin kemiklerinin uzunluğu ve
şeklini düzenler ve belirler. Bu nedenle büyüme plakasında oluşan yaralanma
kemik büyümesi ve kemik deformitesi bozukluklarına neden olabilir.
Büyüme plağı yaralanmaları, sıklıkla futbol veya
basketbol gibi temas sporları ve jimnastik gibi yüksek darbe riski olan sporlarda
ortaya çıkar.
Tıbbi Müdahale
Yaralanmanın türü ne olursa olsun hareketi etkiyelebilecek
ya da yaralanma belirtisi olan sporcu hemen bir doktor tarafından muayene
edilmelidir. Tedavi edilmeyen yaralanmalar kalıcı hasar veya sakatlığa yol
açabilir .
Bazı sporcular
oynamaya devam edebilmek için belirtileri önemsiz görebilir. Antrenör ve
veliler hareket ile oluşan ağrı , form veya teknikte değişiklikler , geceleri ağrı, ilgi azalması
gibi yaralanmaların sık görülen belirtilerine karşı dikkatli ve farkındalıkları
açık olmalıdır.
Doktor Muayenesi
Muayene sırasında, doktor, yaralanmanın nasıl meydana
geldiğini, belirtileri, sporcunun tıbbi geçmişini soracaktır. Doktor muayene
sırasında , doktor hassasiyet noktaları yanı sıra eklem hareketliliğini kontrol
edecektir.
Gerekirse , doktor kemik ve yumuşak dokuların
değerlendirilmesi için röntgen ya da bazı testler isteyebilir.
Tedavi
Tedavi yaralanmanın şiddetine bağlı olararak fizik tedavi,
güçlendirme egzersizleri ve ilaç tedavisi içerebilir . Daha ciddi yaralanmalarda
cerrahi tedavi gerekebilir .
Tekrar Spora Başlama
Sporcunun tekrar spora başlaması için tamamen
iyileşmiş olması gerekir. Örneğin,
·Eklemlerde oluşmuş bir
yaralanma durumunda, sporcunun ekleminde hiçbir ağrı, şişkinlik olmamalı,
hareket kabiliyeti tam ve normal gücünde
olmalıdır.
·Herhangi bir sarsıntı
durumunda da sporcu eksersiz ile yada istirahat halinde herhangi bir
rahatsızlık verici belirtiye sahip olmamalıdır
Tüm sporcular, anne babalar ve antrenörlerin
çok iyi anlaması gereken en önemli husus şudur : Yaralanmanın türüne ve gerekli olan tedavi
şekline bağlı olarak okulçağındaki sporcular yaptıkları spor aktivitesine aynı
düzeyde oynayacak şekilde geri dönemeyebilirler. Sporcu tamamen iyileşinceye
kadar beklemek gerekir.
Yaralanmalardan Korunma
Birçok okulçağı spor
yaralanmaları uygun eğitim ve ekipman ile önlenebilir .
Okul çağındaki sporcular yapacakları spor türüne spesifik
olarak yaralanmalardan korunmak için eğitilmelidirler. Yaralanmalardan korunmak için en önemli husus; yapılan
spor türü ile ilgili uygun ve doğru teknikleri kullanarak oynayabilmektir.
Giyilen spor ayakkabısından başlıyarak uygun ekipman kullanmak gereklidir. İlave olarak sporcular oyunun kuralını anlayarak oynamaları ve sportmence
tavır sergilemeleri de spor yaralanmalarından korunmayı sağlar.
Bir yıl boyunca hiç ara vermeden aynı spor türünün aralıksız yapılması da önemli bir risk faktörüdür. Bu nedenle yıl boyunca
çocuklarınıza düzenli aralıklarla diğer spor türlerini de yapmasına olanak
tanıyın. Böylelikle
hem yaralanmalardan korunmasını sağlamış olursunuz hem de çocuklarınızın farklı vücut
fonksiyonlarını kullanarak ve çalıştırarak yeteneklerinin gelişmesini sağlamış olursunuz.